De Muziekvereniging Sint Carolus.
In Montfoort is in 1921 een muziekvereniging opgericht onder de naam "Ons genoegen", later veranderd in "Ut le Dulci" ( het Nuttige met het Aangename ). Door verschillende omstandigheden kon de vereniging in de jaren '30 bijna niet meer in stand gehouden worden. De toenmalige geestelijk adviseur, kapelaan J.C. tempel, verzette in die dagen bergen werk en het resultaat was, dat er een nieuwe muziekvereniging werd opgericht, die de naam kreeg van "Sint Carolus", de patroonheilige van de pastoor. Dat was in 1932. De vereniging heeft in de loop der jaren veel successen geboekt, maar ook veel tegenslagen gehad. Men had al lang uitgezien naar nieuwe uniformen.
Alles werd in het werk gesteld om deze uniformen voor het pastoorsfeest, van 1954, klaar te krijgen, ondanks tijdnood van de fabrikant én geldnood van het uniformfonds. Dankzij renteloze aandelen was men in staat de uniformen tijdig aan te schaffen. Doch deze aandelen moesten binnen bepaalde tijd worden afgelost; Carolus heeft daarvoor een werkaktie in het leven geroepen, met het doel de leden werkzaamheden te laten verrichten in enkele groepen, om geld te verdienen ondermeer ging men bieten en aardappels rooien, in boomgaarden helpen enz. Zodoende was men in staat de schulden af te lossen. Het 25-jarige bestaansfeest werd gevierd op zondag 7 juli 1957.
's Morgens om 8 uur was er voor de leden ( met echtgenote of verloofde ) een Heilige mis uit dankbaarheid, in de kapel van het Sint Antonius Pension. "s Middags om 1 uur vond er een grote muzikale rondgang plaats en van 3 tot half vijf hield het bestuur receptie in Hotel Ekelschot. "s Avonds besloot Carolus de feestdag met een samenzijn voor leden met hun introducé's. Voor ereleden en donateurs werd, ook in juli, het zilveren jubileum gevierd met een extra muziekuitvoering. Het behalen van de Bondswimpel, in 1959, heeft pastoor Spaan niet meer meegemaakt. "Het is met Spaan begonnen'n muzikaal pastoor Zijn voornaam siert al jaren
Ons muzikantenkoor".
De bouwheer.
"De "oude" kerk was te klein- meer nog, ofschoon niet oud, daar deze pas in 1864 in gebruik genomen was, in dergelijken toestand van verval, en zóó weinig ruimte biedend voor onze talrijke parochianen, dat de berging van alle kerkgangers oorzaak werd, voor een zóó heilige plaats, ongewenschte toestanden. Hierdoor was óf een grondige verbouwing en vernieuwing der oude, óf de bouw van een geheel nieuwe kerk noodzakelijk geworden.
Aldus pastoor Spaan in zijn boekje: Beschrijving van de nieuwe kerk te Montfoort, toegewijd aan den Heilige
Joannes de Dooper, onder de titel: Geboorte van St. Joan de Dooper ( 1925 ). Even heeft hij met de gedachte gespeeld ( indachtig het principe, dat het kerkgebouw toekomt aan de meerderheid in een plaats, en ook wel:
Waar de vaderen gekerkt hebben, daar willen wij dat ook doen ), de Grote- of St. Janskerk van de Hervormde gemeente te kopen. Hij heeft hiervoor mondeling kontakt opgenomen met de kerkeraad, maar deze heeft al heel spoedig geweigerd op zijn voorstellen in te gaan. Toen was de zaak definitief van de baan voor hem. Dit alles zette Spaan er toe aan met zijn kerkbestuur te gaan overleggen, wat hem te doen stond, wel wetend, dat een grote financiele last op de parochie zou gaan drukken. In de toen gehouden vergadering werd op voorstel van pastoor het besluit genomen, eerst af te wachten, wat de parochianen bereid zouden zijn te doen, als er sprake zou zijn van een besluit tot bouwen. Was de deelname groot genoeg om om zonder al te grote zorgen tot den bouw over te gaan,dan zou het kerkbestuur zonder aarzelen dit besluit nemen.
Toen de inteken biljetten, den parochianen ter invulling aangeboden, een zóó onverwacht succes hadden, dat de grootte som van 90.000 gulden ruim, door de parochianen werd toegezegd, te betalen in vijf jaren tijds, was er geen reden meer voor het kerkbestuur om langer te wachten, en werd het besluit tot bouwen genomen, en wel tot geheel nieuwbouw, omdat het geldelijk voordeel, wat verbouwing der oude kerk ( of aankoop van de Grote kerk ) mee zou brengen, betrekkelijk gering was en niet opwoog tegen de voordelen van geheelen nieuwbouw.
Dit besluit werd genomen in de vergadering van mei 1923, toen kerkmeesters waren Johannes Rudolph Maria
Hoefs, Johannes Hoogenboom, Cornelis Gijsbertus Vlooswijk en Hermanus Johannes Campman.
Architect Wolter te Riele uit Utrecht kreeg de opdracht tot het ontwerpen van een kerk, en op algemeen verlangen der parochie werd aan een der parochianen, de aannemer Adrianus Wilhelmus Stolker, de bouw gegund.
De ál vroege bouwvalligheid van de oude kerk had de bouwer geleerd, dat de fundering van de nieuwe kerk
bijzonder solide moest zijn. Enig oponthoud bracht dit wel mee. Maar 9 juni 1924 op tweede Pinksterdag, werd door de pastoor de eerste steen gelegd, "in den voet van den kolom, die links de afsluiting vormt van het priesterkoor en met drie andere kolommen den centraaltoren draagt".
Bij deze plechtigheid waren onder andere aanwezig: de kapelaans J.H.A. Frank en P.A.W.J. Koelman en rustendmissionaris P.Groot, bewoner van het Antoniusgesticht. "Nadat de oorkonde in den steen was ingemetseld, hield de Weleerwaarde Heer Pastoor een toespraak tot zijn parochianen om hen te stemmen tot dankbare vreugde, nu onder Gods zegen het werk, ja meer, hun werk, ter eere Gods begonnen zoover gevorderd was, en om hun, naast de stoffelijke bijdragen, die zij schonken, ook de geestelijke bijdragen van hun gebed te verzoeken, voor het verdere welslagen".
De eerste steen is nu helaas onder de houten vlore van het nieuwe priesterkoor onzichtbaar geworden. Pastoor Spaan heeft in dezelfde tijd gewerkt aan de nieuwbouw van een Rooms-katholieke lagere school voor meisjes. De eerste steen legde hij op 12 april 1924. Ook de landbouwschool had zijn interesse. Een deel van de nieuwe school heeft hij ingezegend ( 7 november 1927 )
De kerkwijding.
De bouw van de kerk is verder zonder moeilijkheden verlopen, onder leiding van de opzichter Douwe Walta uit Utrecht, en onder het toeziende oog van pastoor Spaan. Hij verscheen vaak niet bij het middageten, omdat hj de bouw niet kon verlaten. 13 augustus was de grote dag, de gloriedag voor Spaan die overgelukkig was, de dag van de Consecratie van de nieuwe kerk door Aartsbisschop Mgr. Jansen. Om circa 8 uur in de morgen kwam de Aartsbisschop voorafgegaan door een erewacht van ruiters en wielrijders, allen getooid met de pauselijke kleuren en begeleid door de fanfare "Utile Dulci, Montfoort binnen, om al spoedig met de plechtigheden te beginnen. Het werd een feestelijke dag, de straten van Montfoort waren versiert met dennegroen en bloemen. De "beschrijving" van het kerkgebouw door de pastoor zelf tekent wel de vreugde van de parochie-herder, over dit succes.
Hij prijst de stijl die doet denken aan de vroeggotiek "ziet de krachtige toren, omhoog gebeurd door nevenbouwen van de beide transepten en het priesterkoor". Volgens een liturgisch voorschrift uit die tijd is de neiwue kerk met het altaar naar het oosten gebouwd. Dit is ten kosten gegaan van de ingang met zijn twee torens, die de komende van de Hoogstraat zo direct nodigde binnen te komen. De klokken uit de "kerk van Spaan"zijn in de oorlog door de Duitsers meegenomen. Drie klokken hangen nu in de toren. De grootste klok draagt als inscriptie:
Salvator est nomen.
Cum Sion laubado Salvatoren
( verlosser is mijn naam. Met Sion zal ik Onze verlosser prijzen)
Op de middelgrote klok staat: Carolus nominatus sum.
Curatorium hospitii Sti Antonii
Dono me dedit in honorem directoris
Carolus M.J.Spaan.
( Ik heet Carolus. Het regentencollege van het Sint Antoniuspension schonk mij, ter ere van directeur
Carolus M.J.Spaan ).
En de tekst van de kleinste klok luidt: Christina vocor.
Laudem Dei loquor. ( Christina wordt ik genoemd, Gods lof zal ik spreken ). Alle drie klokken hebben op de onderrand:
Petit et Fritsen me fecerunt. Anno Dni 1948. ( Petit en Fritsen klokkengieterij te Aarle-Rixtel hebben mij gemaakt. In het jaar onzes Heren 1948 ).
Een van vóór de Hervorming daterend beeld bevindt zich in de kerk. Het is een zeldzaam exemplaar, van eikenhout gemaakt, voorstellende de Maagd Maria met het kind Jezus op de arm. De legende vertelt, dat het beeld na de Beeldenstorm spoorloos was verdwenen. Later werd het teruggevonden in een sloot in de omgeving van Oudewater; volgens een andere legende, bij baggerwerk in een straat aan het einde van de Oude boomgaard in Montfoort, die daarom de naam Lieve Vrouwengracht gekregen zou hebben. Het Sint Antonius-Pension.
De Zusters Penitenten-Recollectinen van Roosendaal hebben sinds 1842 in Montfoort een deftig Jongedames
pensionaat geleid. Vanwege ongunstige omstandigheden wilden zij het huis opheffen. Zij wilden in stilte ver-
trekken. Pastoor Holland ( 1886-1889 ) verhinderde dat. Zij moesten minstens blijven tot er zusters van een
andere congregatie het pensionaat zouden overnemen.
De pastoor vroeg de Zusters van de Choorstraat in Den Bosch, en deze namen 21 november 1887 het pensionaat over. In 1889 bood pastoor en kerkbestuur de oude pastorie in de Hofstraat aan, om als Zusterhuis in te richten. Er werd een nieuwe pastorie in de Hoogstraat gebouwd. Sinds lang bestond er grote behoefte aan een "gesticht"voor oude van dagen, die vanwege hun armoede geen behoorlijke verzorging konden krijgen. Kapelaan H.F.v.d. Horst ( 1903-1908 ) spoorde de Zusters aan de verpleging van de ouden van dagen op zich te nemen.
Met deze aansporing werd de grondslag gelegd van het tegenwoordige Huize St. Antonius, dat de creatie van pastoor Spaan genoemd wordt.
We gaan terug naar 1906. Er kwam een gelegenheid het grote herenhuis van Mej. van Kooten te kopen tegen een zeer billijke prijs. Voorlopig bleef het Antonius gesticht en het aangekochte huis van Mej. van Kooten onder beheer van het Armbestuur. In 1919 kwam Spaan als pastoor te Montfoort. Toch duurde het tot 1931 voordat, na lang beraad, overgegaan werd tot verbouwing van een gedeelte van het gesticht: de oude ziekenkamer der vrouwen werd afgebroken en de naaischool werd verpleegkamer; de bewaarschool kreeg een nieuwe ingang aan de Hofstraat. In 1934 begon men met de nieuwbouw.
Deze werd plechtig ingewijd op 29 januari 1935 door de pastoor zelf. Voortaan heette het bejaardenhuis niet meer St. Antoniusgesticht, maar St.Antonius pension. De tuin, onontbeerlijk voor een dergelijk gesticht, vergrootte Spaan door aankoop van een prachtige boomgaard.
Directeur.
Samen met pastoor Spaan als voorzitter vormden drie regenten het Stichtingbestuur. Een der regenten, die veel voor het huis gedaan heeft, mag apart genoemd worden: de Heer J. Campman. Hij overleed 4 februari 1933, zonder de voltooiing van het nieuwe bouwwerk gezien te hebben.
Pastoor Spaan is in feite de directeur geweest van het pension. Hij hield de boeken van de administratie bij en hij ontving de mensen die in het huis toegelaten werden. Hij nam zoveel mogelijk mensen aan, om het huis vol te krijgen. "Er is plaats genoeg", pleegde hij te zeggen. Als er geen mensen in de buurt woonden, reisde hij door de provincie om te proberen nieuwe bewoners voor het pension te vinden. Spaan had ook een eigen fonds voor bejaarden, het zogenaamde "kwartjesfonds". Dit diende om de mensen bij alles te helpen, voor medicijnen, voor operaties, enz.enz.
Het heeft later enige overredingskracht gekost om Spaan te overtuigen, dat dit systeem niet meer in de tijd paste: Er was immers een ziekenfonds. "Maar het kwartjesfonds is toch altijd goed geweest!"oordeelde Spaan. Maar eenmaal tot het inzicht gekomen, dat het "nieuwe"beter was, had het "oude" afgedaan.
De bejaarden mochten hem graag, en ook de zusters. Aan deze laasten gaf hij bijbellessen, recollectiepreken en conferenties. Hij gaf haar ook een "nieuw"brevier, Stallaert's Romeins brevier, in het nederlands. Veel meisjes heeft hij aangeraden postulanten te worden bij de zusters in de Choorstraat in Den Bosch.
Van goede en kwade dagen.
Na de jaren dertig, de glorievolle dagen van Spaans bouwperiode kwamen er droevigere tijden. Persoonlijk werd de pastoor getroffen door het overlijden van zijn zus Anna maria Francisca Spaan, op 2 februari 1932. De hierboven reeds vermelde heer J. Campman, naaste medewerker van de pastoor in het bejaardenhuis, overleed op 4 februari van het daaropvolgende jaar. Drie jaar later moest hij de jongste kapelaan, de eerwaarde heer H.B. Rouwhorst, die pas priester gewijd was, naar het graf brengen ( 1935 ).
In het hele land heerste zware economische crisis, die vooral voor de Montfoortse bevolking gevolgen had. De oorlog begon in de verte te dreigen. De mensen waren politiek onderling verdeeld. en deze onenigheid drong door tot in de kerk. Spaan vond dat heel erg. En met kerstmis ( 1936 ) kon hij het niet over zijn hart verkrijgen te preken. "Zolang hier geen vrede is, kan ik niet over vrede spreken op het feest van vrede". Dit was zijn kortste preek die hij ooit gehouden heeft, wel zijn meest welsprekende. Helaas hielp het niet vooel. Kapelaan Tempel heeft geprobeerd te bemiddelen en heeft, door het ontslaan van de koorleden, getracht orde op zaken te stellen. Deze poging heeft gefaald.
Het grote feest van 1939.
40 jaar priester, 25 jaar pastoor ( waarvan 20 te Montfoort ), 65 jaar oud. Heel Montfoort heeft het 40 jarige priesterschap van pastoor Spaan op buitengewoon feestelijke wijze gevierd, samen met hem. Heel het stadje was met groen en bloemenversierd, terwijl vele erepoorten waren opgericht. Vlggen gaven een feestelijk aanzien aan het gebeuren. Op maandagavond, de 14e augustus, werd de jubilaris door zijn beide kapalaans, de heren J.J.van Rossum en F.A. Gilsing en het kerkbestuur afgehaald vanhet station van Utrecht. Aan de grens van de parochie, in Achthoven, haddden de leden van het feestcomité en het erecomité zich met zuto's opgesteld. Hier vonde de eerste begroeting en felicitatie plaats. Daarna zette de stoet zich in beweging naar Montfoort. Voorop gingen ruiters en wielrijders. Op de Tabakshof voegden zich St. Carolus, de .... vereniging en de "bruidjes bij de stoet. Na een ware ..... arriveerde men bij de kerk.
De oudste kapelaan J.J.van Rossum heette de jubilaris welkom namens de parochianen en wenste de pastoor
geluk en prees hem als een waar herder. De Heilige mis wordt voorgegaan door pastoor Spaan met assistentie van pastoor H. Campman en pastoor Theo Wouters, een neef van pastoor Spaan.
Om half een, na de dienst was de grote zaal van het Sint Jozef gebouw vol met genodigden; de leden van het feestcomité en van het erecomité, de zusters van St. Antonius, deputaties van de R.K. scholen. alsmede het feestkoor en de besturen van alle verenigingen. de feesteling werd met zijn familie en gasten van de pastorie afgehaald door bruidjes.
Burgemeester Kemme, als voorzitter van het huldegingscomité, leidde onder stormachtig applaus de pastoor binnen in de feestzaal. Het feestkoor zong "Gods Grootheid" van Ludwig von Beethoven. De burgemeester swprak een dankwoord en bood, namens de parochie, een nieuwe doopfont aan, vervaardigd door de edelsmeden Gebr. Roosmalen uit Utrecht, een nieuw kerkorgel, vervaardigd door de firma Pels uit Assen, een geschilderd kerkraam uit de glasfabriek va Joep Nicolas, en een wierookvat. Pastoor Spaan dankte in zijn enthousiatme rede voor de grootse hulde. Hierbij zij vermeld, dat hij elk geschenk voor zich zelf, hoe gering ook, absoluut weigerde. Voor zijn kerkgebouw aanvaarde hij, God ter ere, alle stoffelijke blijken van hulde en dank.
Een zeer druk bezochte receptie volgde. Honderden, waaronder vele geestelijken uit de omgeving, bezochten de receptie. Een plechtig lof met Te Deum besloot om vier uur de kerkelijke viering. 's Avonds om acht uur huldigde het feestkoor en St. Carolus nogmaals hun herder, nu in de parochietuin. Een schitterend vuurwerk was het grootse slot van het feest, waarmee heel Montfoort had meegeleefd. Voor de kinderen was op de daaropvolgende Woensdag nog een groot feest.Voor Spaan waren deze dagen hoogtepunten in zijn leven.
Oorlog 1940 - 1945.
Weldra zouden droevige gebeurtenissen de feestvreugde doen veranderen. Op 10 mei 1940 begon de inval van de Nazilegers in ons land. Montfoort bleef niet gespaard. Bommen vielen in de lange kerkstraat. De Duitsers wisten, dat het hoofdkwartier van het Nederlandsche leger, onder leiding van Generaal van Voorst tot Voorst bij Montfoort lag.
Tijdens het bombardement stond Spaan rustig buiten te kijken, pijprokend, en men moest hem naar binnen trekken, omdat het te gevaarlijk werd.
De oorlog bracht veel ellende. Ook voor Montfoort. Duitsers werden ingekwartierd. De economische crisis had al grote offers gevraagd, nu werd ook schaarste aan goederen ieders deel. Pastoor Spaan heeft ook in deze moeilijke tijd zijn mensen met raad en daad bijgestaan. De pastorie was een zoete inval. Onderduikers zaten boven op de gewelven van de kerk, of sliepen op de zolder van de pastorie. Evacué's uit Oosterbeek en Arnhem waren welkom.
De werkers van de illegaliteit kregen er een veilige schuilplaats. Voor een zachtmoedig mens als Pastoor Spaan moeten het geweld en de wreedheid van de oorlog afschuwelijk zijn geweest.
machteloos om de bedreiging in het groot af te wenden, hielp hij in het klein, waar hij kon. Volle kerken, biddend om die vrede, die zo lang op zich liet wachten, luisterend naar het moedig woord van de nederlandsche bisschoppen, vertrouwend op de steun desnoods de moed van hun geestelijke herders, heeft pastoor Spaan, zoals zovele priesters, met zijn parochianen de oorlog doorstaan en de bevrijding uitbundig gevierd.
Een nieuwe tijd zou aan gaan breken. Montfoort herstelde wat was vernield, en in vrijheid kon de kerk en het verenigingsleven zich opnieuw gaan ontplooien. De "nieuwe tijd"begon met een groot pastoorfeest.
Het feest van 1948.
30 jaar priester, 35 jaar pastoor ( waarvan 30 te Montfoort ), 75 jaar oud. Nogmaals maakte de katholieke ge-
meenschap zich op haar pastoor te huldigen. Evenals 10 jaar geleden werd een feestcomité gevormd ( voor een groot deel dezelfde personen uit 1939 ). de feestelijkheden verliepen in dezelfde volgorde als bij het 40 jarig priesterfeest.
De feestpredikant was de Weleerwaarde Heer Th.Wouters. De feestklokken, in 1948 door Petit en Fritsen gegoten luidden feestelijk. Burgemeester Monchen benoemde Pastoor Spaan namens H.M. de Koningin tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Dit ontlokte Spaan een van zijn geestige opmerkingen: "Met deze bezetting aan mijn borst duurt het niet lang meer".
1952.
Het verenigingsleven begint weer te bloeien, in een enigzins andere vorm dan voor de oorlog. In mei 1952 werd de katholieke Vrouwengemeenschap ( later Katholiek vrouwengilde, K.V.G. ) opgericht, die emorm veel sociaal en cultureel godsdienstig werk heeft verricht in de loop van haar bestaan. In dezelfde maand werd de Zonnebloem, afdeling Montfoort in het leven geroepen, om zieken en gehandicapten te helpen.
De Raad van overleg.
In de midden vijftiger jaren waren er nogal wat tegenstellingen in Montfoort, vooral op politiek gebied. Van de 7 gemeenteraadsleden waren er 5 katholiek. Nu spande het erom bij iedere gemeenteraadsverkiezing of van die vijf katholieke raadsleden er drie uit de K.A.B. gekozen zouden worden en dus twee uit de middenstand, of omgekeerd.
Dat gaf wel eens aanleiding tot vijandige gezindheid tussen de middenstanders en arbeiders in het algemeen.
Mede naar aanleiding daarvan, en om eenheid van de parochie in zijn geheel meer te stimuleren ( iedereen dacht nog vanuit zijn eigen hokje) werd de Raad van overleg opgericht, bestaande uit de voorzitters en drie standsorganiosaties:
K.A.B. : Antoon van Dijk
Middenstand: Cor Rutges
A.B.T.B. : Jan Vlooswijk
en van de Vrouwenverenigingen:
De Boerinnenbond: Mevr. Leentje Vendrig
Het Vrouwengilde: Mevr. A. Staatsen.
Het voorzitterschap werd bekleed door dokter M. Staatsen. Geestelijk adviseur was kapelaan Molthof.
Vanzelfsprekend vloeide hieruit voort, dat alles wat met jeugd en jongeren te maken had, gebundeld werd in een centrale, die de naam Jeugraad kreeg. Lees hier verder.
|
